Obowiązek zasłaniania ust i nosa, tak czy nie?

Wraz z pojawieniem się nadzwyczajnej sytuacji, jaką jest epidemia, począwszy od 31 marca 2020 r. wprowadzane są kolejnymi rozporządzeniami Rady Ministrów zakazy, nakazy i ograniczenia. Jednym z nich jest obowiązek zasłaniania ust i nosa za pomocą maseczek lub elementu odzieży, w miejscach ogólnodostępnych. To chyba jeden z najbardziej “widocznych” symptomów nadzwyczajnej sytuacji, w której się znajdujemy.

Z czego wynika obowiązek zasłaniania ust i nosa?

Pierwotnie obowiązek ten pojawił się w rozporządzeniu wydanym 10.04.2020 z mocą obowiązującą od 16 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Następnie został wielokrotnie zmieniany i w chwili obecnej uregulowanie znajdziemy w nowej specustawie ustawie covidowej z dnia 28 października 2020 roku zmieniającej ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239, z późn. zm.), w której wprowadzono następujące zmiany: „w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2019 r. poz. 1239, 1495, 284, 374, 567, 875, 322, 1493) wprowadza się następujące zmiany: Poprzedni zapis: art. 46b pkt 4 został podzielony na art. 46b ust 4 i 4a, w którym wprowadzono powszechny obowiązek zasłaniania ust i nosa. Po ust 12 art. 46b wprowadzono ustęp 13, który mówi, że aby nastąpiło uregulowanie obowiązku zakrywania ust i nosa musi zostać wydane rozporządzenie, które określi: okoliczności, miejsca, obiekty i obszary, w których trzeba zakrywać usta i nos i sposób realizacji tego nakazu.”

To nie koniec zmian, ponieważ, po art. 46ba dodaje się art. 46bb i art. 46bc w brzmieniu:

art. 46bb. Nieprzestrzeganie obowiązku, o którym mowa w art. 46b pkt 13 (czyli niezakrywanie ust i nosa) stanowi uzasadnioną przyczynę odmowy sprzedaży, o której mowa w art. 135 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2019 r. poz. 821, z późn. zm.)

Interpretacja zmian

Zgodnie z powyższa ustawa podpisana przez Prezydenta RP, która rzekomo miała uregulować obowiązek zasłaniania usta i nosa, znów nie do końca jest zgodny z prawem. Zgodnie z jej zapisem w art. 46b ust. 13 okoliczności miejsca, obiekty i obszary, w których trzeba zakrywać usta i nos oraz sposób realizacji tego nakazu ma być nadal wydawany w drodze rozporządzenia, a co za tym idzie nadal jest sprzeczne z Konstytucją, ponieważ nadal obowiązek ten nie pochodzi z ustawy.

Jak wynika z powyższego ustawa zmieniająca ustawę z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych, jaką podpisał Prezydent wg. Morawieckiego i Niedzielskiego oraz Komendanta KGP, uregulowała obowiązek, lecz zgodnie z jej zapisem w art. 46b ust 13 okoliczności, miejsca, obiekty i obszary, w których trzeba zakrywać usta i nos oraz sposób realizacji tego nakazu ma być nadal wydawany w drodze rozporządzenia a zatem nadal jest sprzeczne z konstytucją ponieważ obowiązek ten nie pochodzi z ustawy.

Przypominamy, że „obowiązek” zasłaniania ust i nosa w przestrzeni innej niż otwarte powietrze ma charakter blankietowy a tym samym nie może stanowić wykroczenia w rozumieniu art. 1 § 1 k.w.

Nakaz zakrywania ust i nosa wynika z aktu prawa niższego rzędu, jakim jest rozporządzenie. W świetle obowiązującego prawa nie może ono ustanowić prawa powszechnego, w tym przypadku obowiązku zasłaniania ust i nosa. Samo zaś działanie rządu i ograniczenie prawa wolności aktem prawnym rangi podstawowej jest sprzeczne z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Z art. 31 ust. 3 jasno wynika, że prawo wolności może być ograniczone czasowo jedynie na mocy ustawy. Zwrócić należy tez uwagę, że nakaz ten jest sprzeczny z art. 232 w zw. Z art., 233 ust. 3 Konstytucji.

Regulacja ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, nie zawiera przepisów, które stanowiłyby o możliwości nałożenia powszechnego czyli na wszystkich obywateli, obowiązku zasłaniania ust i nosa. Przepisy tej ustawy tj. art. 46a i 46b mogą być podstawą ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów na jasno określonym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale w żadnym wypadku nie na obszarze całego kraju.

Co wynika z orzecznictwa?

Stanowisko powyższe poparte jest między innymi w postanowieniu Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim z dnia 2 kwietnia 2021 rok sygn. akt II W 155/21 oraz z dnia 15 marca 2021 r. II W 119/21, z dnia 12 kwietnia 2021 r. II W 223/21.

Z treści powyżej powołanego postanowienia wynika jednoznacznie, iż podstawy prawne Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21.12.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, tj. zakrywania ust i nosa za pomocą maski w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu [28.12.2020 r., jak i aktualnych jw. rozporządzeń], tj. art. 46a i 46b ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 05.12.2008 r. [Dz. U. 2008 nr 234 poz. 1570 z późn. zm.] mogą co najwyżej być podstawą ustanawiania określonych ograniczeń, nakazów i zakazów na fragmentach terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale nie na całym jej obszarze jak to się dzieje obecnie.

Z dalszej treści postanowienia wynika, iż Rozporządzenia Rady Ministrów nie mogą ograniczać praw i wolności obywatelskich, jak to w chwili obecnej ma miejsce na terenie całego kraju.

Ponadto Sąd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim, II Wydział Karny, sygn. II W 155.21 w postanowieniu z dnia 02.04.2021 r. stwierdził m.in., że:

środki wskazane w art. 46b ustawy mogą dotyczyć tylko ściśle wskazanego obszaru,
a więc pewnego fragmentu Rzeczypospolitej. Tymczasem § 1 tegoż rozporządzenia ustanawia stan epidemii wywołany zakażeniami wirusa SARS-CoV-2 na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rada Ministrów wydając rozporządzenie, którego zakres nie jest ograniczony terytorialnie, zdaniem Sądu wystąpiła ponad ustawową delegację”,
z uwagi, iż obowiązek zasłaniania ust i nosa pochodzi z rozporządzenia a nie z ustawy, nie pozwala uznać czynu opisanego we wniosku o ukaranie. To powoduje, iż stosownie do przepisu art. 1 § 1 kodeksu wykroczeń odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia [nullum crimen sine lege]”,
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zabrania ograniczania tak istotnych praw obywateli, za wyjątkiem opisanym w przepisach art. 228 Konstytucji. Tym samym wydane i ogłoszone rozporządzenia [niewątpliwie dodatkowo często zmieniane] nie mogą same w sobie ograniczać praw obywatelskich”,

W tym miejscu warto również powołać orzecznictwo, jakie zostało także wydane przez inne Sądy w zakresie art. 116 § 1a k.w., które były wydane po 2 grudnia 2020 jak SR dla Łodzi-Widzewa, 3 marca 2021 r., IV W 16/21 i analogiczne: z 2 marca 2021 r., IV W 71/21, 17 lutego 2021 r., IV K 72/21, 1 marca 2021 r., IV W 113/21. Wynika z nich, że:

Art. 116 §1a k.w. jest przepisem o charakterze blankietowym, podobnie jak art. 54 kw. Jednakże podstawą odpowiedzialności za wykroczenie nie może być przepis rangi podstawowej, z kolei rozporządzenia Rady Ministrów nie są przepisami porządkowymi, do których odwołuje się art. 54 kw.
Obowiązek zakrywania ust i nosa został ustanowiony z naruszeniem art. 31 ust. 3 Konstytucji i JEDNOZNACZNIE wykracza poza delegację ustawową „Możliwość karnego sankcjonowania określonych zachowań wymaga ścisłego przestrzegania przez prawodawcę reguł legislacyjnych określonych w Konstytucji RP”.

Zasadnym stanie się również przytoczenie stanowiska zaprezentowanego w treści uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie, jakie zostało wydane w sprawie III Kp 354/20. Uznano w nim, że prezydent Andrzej Duda i inni politycy, przyjeżdżając w środku pandemii na Wawel i nie zachowując dystansu, nie złamali prawa, bo rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie covidowych nakazów i zakazów są niekonstytucyjne. Warto też zwrócić uwagę na trzy Wyroki Sądu Najwyższego (Patrz: Sygn. akt II KK 64/21, Sygn. akt II KK 74/21, Sygn. akt II KK 97/21) z dnia 16 marca 2021 roku, gdzie w uzasadnieniu wydanych wyroków Sądy te jednogłośnie wskazały, że restrykcje wydawane w formie rozporządzeń nie mogą skutecznie nakładać na obywateli daleko idących ograniczeń związanych z najbardziej newralgicznymi sferami życia. Odnoszą się do nich zapisy Ustawy Zasadniczej – głównego źródła prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Na postawie powyższego uznać należy, iż w chwili obecnej nie istnieje przepis prawny, z jakiego wynikałby powszechny obowiązek zasłaniania ust i nosa.

Oczywiście powyższe rozważania nie dotyczą, nie afirmują ani nie kwestionują zasadności zasłaniania twarzy jako skutecznej metody zapobiegania zakażeniom koronawirusem w sensie medycznym. Dotyczą jedynie zagadnień prawnych, w tym prawidłowej metody wdrażania ograniczeń praw i wolności człowieka w państwie prawnym.

Skuteczne sposoby walki z koronawirusem powinny być ustanawiane w sposób zgodny z prawem. Jednym z nich mogłoby być formalne wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, w którym obowiązek zakrywania ust i nosa przez wszystkich obywateli byłby zgodny z delegacją ustawową. Zgodność ta obecnie nie zachodzi.